Sztuka, która leczy

Wszystko zaczęło się lekarza psychiatry Marii Pałuby, która w 1964 roku jako lekarz rozpoczęła pracę w szpitalu w Tworkach. „Bardzo bolała mnie dyskryminacja osób chorych psychicznie i upokarzające ich traktowanie, dlatego z problemem ludzi chorych psychicznie postanowiłam wyjść poza bramę szpitala i środowisko stricte psychiatryczne” – wspomina dzisiaj. „Pomyślałam, że to właśnie sztuka może być nośnikiem mojej koncepcji przeciwstawiania się stygmatyzacji chorych psychicznie. Opracowałam projekt „Razem w sztuce i życiu” promujący twórczość osób z zaburzeniami psychicznymi i wspierający prowadzenie terapii przez sztukę w szpitalu. Chciałam pokazać społeczeństwu ich świat, ich możliwości, a równocześnie zależało mi na zapewnieniu pacjentom równorzędnego zaistnienia w przestrzeni poza szpitalem, przynajmniej w zakresie sztuki” – mówi M. Pałuba.

Z pomocą Ewy Kuryluk – malarski, historyka sztuki i pisarki założyła Towarzystwo Przyjaciół Tworek (Amici di Tworki).  Wtedy wraz z E. Kuryluk zwróciła się z apelem „do artystów świata” o wsparcie tego projektu. Pozytywny odzew nadszedł z 16 państw. Zaczęła organizować wystawy prac artystów i pacjentów. Wśród ofiarodawców byli m.in. Magdalena Abakanowicz, Jerzy Nowosielski, Józef Szajna. Wystawom towarzyszyły pięknie wydane katalogi. Pierwsza wystawa odbyła się w Galerii Zachęta, następnie przez 13 lat organizowała wystawy w Galerii Zapiecek na warszawskim Starym Mieście oraz w wielu miejscach na świecie, np. w Instytucie Polskim w Paryżu, w Konsulacie Polskim w Nowym Jorku, w muzeach i galeriach Brukseli, Kopenhagi, Dortmundu, Lwowa, Chicago, Gandawy.

Jednym z jej pacjentów był Stanisław Dutkiewicz z Grodziska Mazowieckiego – malarz, autor linorytów i drzeworytów. Od wczesnych lat młodości towarzyszyła mu choroba, która wyzwoliła w nim talent plastyczny doskonalony podczas Warsztatów Terapii Zajęciowej w Szpitalu w Tworkach. Podczas wernisażu w Belgii powiedział: "Dzięki chorobie jestem szczęśliwy, dzięki chorobie mam przyjaciół i dzięki chorobie jestem obywatelem Europy".  

Dzisiaj obrazy pacjentów z Tworek są wystawiane w najbardziej prestiżowych galeriach sztuki w Polsce i za granicą. A problemy psychiczne bynajmniej nie znikają. Wręcz przeciwnie. Ostatnio głośno o problemach dzieci i młodzieży, o braku lekarzy psychiatrów. Pojawia się bardzo dużo zagrożeń, które niesie cywilizacja, m.in. zaburzenia depresyjne związane z sytuacją życiową. Towarzyszą temu załamanie się podstawowych norm moralnych, korupcja, prywata, brak autorytetów i przejrzystych procedur, a także wyraźnie zarysowanych i przestrzeganych granic praworządności. Wolny rynek, wzrost konkurencji, to wszystko powoduje, ze ludzie coraz więcej pracują, nierzadko pod presją, że muszą być najlepsi. Niektórzy wspomagają się środkami stymulującymi. A organizm często tego nie wytrzymuje. Wiele mówi się dzisiaj na temat sprawności fizycznej, zgrabnej sylwetki, natomiast mniej uwagi poświęca się zdrowiu psychicznemu. Wszystkie te sytuacje nie pozostają bez wpływu na system nerwowy, psychikę ludzi szczególnie wrażliwych, z rozbudowanym instynktem społecznym.

Czasami gdy z osobami chorymi trudno jest nawiązać kontakt słowny, w sukurs przychodzi sztuka. Wystarczy podsunąć kartkę papieru i coś do rysowania.