Neogotycka brama w Falentach wpisana do rejestru zabytków [AKTUALIZACJA]

Neogotycka brama wraz z odcinkiem muru krenelażowego, pochodząca z lat 1852-1857, została oficjalnie wpisana do rejestru zabytków. Obiekt ten znajduje się w północnej części zespołu pałacowo-parkowego w Falentach (gmina Raszyn) i stanowi istotny element historycznego krajobrazu regionu.

Historia zespołu pałacowego w Falentach

Pierwszy pałac w Falentach powstał w XVII wieku, jednak został poważnie zniszczony podczas potopu szwedzkiego. Odbudową obiektu zajął się wojewoda czernihowski Franciszek Załuski. W 1782 roku majątek nabył warszawski bankier Piotr Fergusson-Tepper, który zlecił przebudowę rezydencji według projektu Szymona Bogumiła Zuga. Zug zaprojektował również układ ogrodowy i zabudowania towarzyszące.

Pałac oraz jego otoczenie ucierpiały w czasie bitwy pod Raszynem w 1809 roku, a następnie podczas powstania listopadowego. W 1839 roku podupadający majątek zakupił Jan Spiski, który wzbogacił go o oranżerię oraz stawy rybne.

Neogotycka przebudowa

Obecny kształt zespołu pałacowo-parkowego zawdzięczamy Franciszkowi Marii Lanciemu, który w 1845 roku podjął się jego przebudowy na zlecenie ówczesnych właścicieli, Marii z Tyzenhauzów i Aleksandra Przeździeckich. Projekt Lanciego odwoływał się do popularnego w XIX wieku stylu neogotyckiego inspirowanego architekturą angielską. W ramach modernizacji powstała m.in. neogotycka brama z murem krenelażowym, która oddzielała reprezentacyjną część parku od folwarku.

Na początku XX wieku majątek przeszedł w ręce Zofii z Przeździeckich, księżnej Czetwertyńskiej. W okresie międzywojennym majątek uległ częściowej parcelacji, jednak zespół pałacowo-parkowy zachował swój charakter. Podczas II wojny światowej Falenty zostały przejęte przez niemieckie władze okupacyjne i wykorzystywane przez gestapo jako ośrodek wypoczynkowy. Po wojnie majątek przejęło państwo, a obecnie mieści się tam Instytut Technologiczno-Przyrodniczy – Państwowy Instytut Badawczy.

Wartość historyczna i artystyczna

Brama wraz z murem krenelażowym stanowi integralny element historycznego układu Falent. Jej wartość wynika nie tylko z roli, jaką pełniła w dawnym założeniu pałacowym, ale także z artystycznego opracowania. Zachowane detale architektoniczne, takie jak krenelaż, flankujące przejazd półkolumny, gzymsy i rozglifione otwory, podkreślają neogotycki charakter projektu Lanciego. Stylowa forma bramy stanowiła nie tylko wyraz estetyki epoki, ale również prestiż oraz arystokratyczne tradycje rodziny Przeździeckich.

Wpisanie neogotyckiej bramy do rejestru zabytków podkreśla jej znaczenie dla dziedzictwa kulturowego regionu. Zespół pałacowo-parkowy w Falentach znalazł się w rejestrze zabytków nieruchomych już w 1962 roku decyzją A-1012/334, a obecne objęcie ochroną bramy z murem stanowi kolejny krok w zachowaniu historycznego dziedzictwa tej niezwykłej rezydencji.

[AKTUALIZACJA]: 

Rola Stowarzyszenia Projekt Raszyn

Od 15 lat Stowarzyszenie Projekt Raszyn aktywnie promuje i chroni raszyńskie zabytki. W 2015 roku organizacja podpisała porozumienie z ITP-PIB w Falentach, w ramach którego zajmuje się pisaniem wniosków o dotacje, monitorowaniem terminów oraz lobbingiem na rzecz ochrony dziedzictwa.

Dzięki staraniom Stowarzyszenia udało się m.in.:

• Przeprowadzić kwerendy dotyczące falenckich zabytków,
• Uzyskać plany badań konserwatorskich pałacu i oranżerii,
• Zrealizować pierwszy etap badań konserwatorskich piwnic pałacu,
• Odkryć w podziemiach pałacu cele więzienne, w których prawdopodobnie przetrzymywano więźniów z Pawiaka.

Podczas badań oranżerii ujawniono brak wpisu bramy i muru do rejestru zabytków, co uniemożliwiło uzyskanie dofinansowania na ich renowację. W styczniu 2024 roku, gdy ogłoszono nowy konkurs dotacyjny, Stowarzyszenie zdecydowało się zawnioskować o wpisanie bramy do rejestru zabytków, co otworzyło drogę do uzyskania środków na jej rewitalizację.

Dzięki determinacji i zaangażowaniu przedstawicieli Stowarzyszenia, proces wpisu udało się przeprowadzić w rekordowym czasie. Wpisanie bramy i muru do rejestru umożliwi dalsze działania na rzecz ich ochrony i zachowania dla przyszłych pokoleń.

Przeczytaj również: